Η "ΑΝΑΓΚΗ" ΤΩΝ ΑΡΜΟΝΙΚΩΝ

Λέγαμε λοιπόν στην προηγούμενη ανάρτηση ότι στην μουσική κύριο ρόλο παίζουν κατά πρώτον, η βασική (θεμελιώδη) νότα, πάνω στην οποία είναι και "χτισμένο" το κομάτι, η μελωδία ή γενικότερα το έργο και κατά δεύτερον, η "πέμτη" της.

Κύριο ρόλο, και στίς δύο περιπτώσεις, είπαμε ότι παίζουν οι αρμονικές οι οποίες και προετοιμάζουν, στολίζουν και στηρίζουν την μουσική κίνηση και "υπόσταση" της μελωδίας.

Δέν είναι καθόλου τυχαίο ότι το αισθητήριο της ακοής είναι φτιαγμένο κατ΄αυτά ακριβώς τα μέτρα, δηλαδή να "ακούει" τις αρμονικές.

Χωρίς αυτήν την ιδιότητα, κυριολεκτικά, θα έχανε η μάνα το παιδί και το παιδί την μάνα.

Για να γίνω πιό σαφής : Μήπως γνωρίζουμε το πώς  ένα εκατομμύριο  νυχτερίδες, που συζούν μέσα σε πελώριες σπηλιές, μπορούν και βρίσκουν τα παιδιά τους, τα οποία κατά την διάρκεια της νύχτας και όσο οι γονείς τους είχαν πετάξει για να βρούν τροφή, έχουν κάνει τα σουλάτσα τους μές στην σπηλιά και βρίσκονται σε εντελώς διαφορετικό χώρο απο αυτόν που τα άφησαν οι γονείς τους ή έχουν πέσει στο έδαφος ;

Γνωρίζουμε ! 

Μέσω ακοής !

Αυτό σημαίνει ότι κάθε νυχτερίδα είναι σε θέση, μέσα στο ηχητικό χάος ενός εκατομμυρίου νυχτερίδων, να προσδιορίσει την θέση του παιδιού της αρκούμενη στην ακοή της.

Το ίδιο συμβαίνει και με τους πιγκουΐνους, τα ζαρκάδια, τις ζέμπρες και.... φυσικά και τους ανθρώπους.

Θα αναφέρω ένα άλλο παράδειγμα για να δείξω πόσο σημαντική είναι αντίληψη και καταγραφή των αρμονικών ήχων.

Είπαμε ότι κάθε ήχος περιέχει μιά σειρά απο αρμονικές και πώς η αίσθηση της ακοής είναι ανάλογα κατασκευασμένη.

Στην 10ετία του ΄50 ένας αυστριακός βιολόγος, ο Konrad Zacharias Lorenz (1903-1989), έκανε το εξής πείραμα :Πήρε μιά κλώσσα με τα κλωσσόπουλά της και αφού βούλωσε τα αυτιά της κλώσσας έβγαλε με τρόπο τα κλωσσόπουλα έξω απο τον κοινό χώρο. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα ωρών παρουσίασε τα κλωσσόπουλα πάλι στην ίδια κλώσσα η οποία, χωρίς να διστάσει καθόλου και νομίζοντας ότι τα πλάσματα που εφμανίσθηκαν στο προσκήνιο αποτελούν κίνδυνο για τα μικρά της, όρμηξε και τα κατασπάραξε όλα χωρίς να είναι σε θέση να τα αναγνωρίσει σαν δικά της παιδιά !

Μερικές μέρες αργότερα η ίδια κλώσσα κλωσσούσε μιά παραλαγή νυφίτσας που έβγαζε ήχους  κλωσσόπουλου.

Τρομακτικό γεγονός ! Απίστευτο για ανθρώπινα δεδομένα !  Και όμως ! 

Τι συνέβη ; 

Η κότα είναι ένα πτηνό που μαζί με τα άλλα πτηνά αποχωρίστηκε απο την κοινή γραμμή εξέλιξης πρίν περίπου 150 εκατομμύρια χρόνια απο τους δεινόσαυρους (βλ. Αρχεοπτέρυγας). Η αίσθηση της ακοής της είναι παρόμοια με αυτήν των πιγκουΐνων και των νυχτερίδων. Δηλαδή, μέσω ακοής επικοινωνεί με το άμμεσο περιβάλον. Τα οπτικά ερεθίσματα μπαίνουν σε δεύτερη γραμμή.

Για να μην ξεφύγουμε : Υπάρχει σοβαρός λόγος επιβίωσης του είδους το να μπορούμε να ακούμε τις αρμονικές ενός ήχου !

Αυτή η λειτουργία της ακοής, το να μπορεί να συλαμβάνει, να αναλύει και να κατατάσει τους ήχους και τις αρμονικές, παραβλέπεται ασύδοτα απο τον μοντέρνο άνθρωπο ο οποίος ζώντας μέσα σε αγχώδεις καταστάσεις "παρακούει" τον γύρω του χώρο με τελικό αποτέλεσμα, ηχοάγχος,  ημικρανίες, ζαλάδες και ανεξήγητες καταθλίψεις.

Οι αρμονικές λοιπόν ! 

Δέν φτάνουν όμως αυτές, γιατί τι να τις κάνουμε τις αρμονικές αν δεν έχουμε μνήμη να θυμόμαστε σε ποιόν ανήκει η φωνή (βλ. αρμονικές) !

Είναι του Κώστα, του Νίκου, της  Έφης, ή της Νίκης ;

Για να έρθουμε πάλι στο θέμα μας.

Δεν γίνεται να ακούσουμε,  καμία συζήτηση για δημιουργία, μουσική δίχως να χρησιμοποιήσουμε την μνήμη μας.

Ακούμε την πρώτη νότα και συγκρατώντας την είμαστε σε θέση, ακούγοντας την δεύτερη και την τρίτη και... και...., να συνδέσουμε αυτά τα ηχητικά γεγονότα και να τους δώσουμε ένα μουσικό νόημα και όχι μόνο, ας μην ξεχνάμε το πόσο αδιάρρηκτα συνδεδεμένα είναι η μουσική με γεγονότα της ζωής μας (αγάπες, χαρές, λύπες, χωρισμούς, Καλοκαίρια, Χειμώνες,  και..... και......).

Όλα αυτά θα ήταν αδύνατον να τα θυμηθούμε άν στην μνήμη μας δεν ήταν καταχωρημένη η μελωδική και ρυθμική γραμμή της συγκεκριμένης μουσικής. 

Η σχέση μνήμης και μουσικής είναι θέμα της επόμενης ανάρτησης.

ΜΙΑ ΑΡΧΗ ΣΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗ

Όλο το βάθρο της μουσικής, της οποιασδήποτε μουσικής, βασίζεται στη σχέση των ήχων και στην ικανότητα της ακοής να αφομοιώνει, να βιώνει και να ενσωματώνει το ηχητικό κατασκέυασμα στο χώρο της μνήμης. 
Αυτό το τελευταίο είναι πολύ βασικό για τον άνθρωπο, και όχι μόνο, γιατί μέσα απο αυτήν την ικανότητα είναι σε θέση να διακρίνει ήχους που είναι άκρως σημαντικοί για την επιβίωση, όπως η αναγνώρηση της φωνής της μάνας, του πατέρα, το ύφος των ήχων, την επικοινωνία του με τα άλλα μέλη της "κοινότητας" και φυσικα το τι δηλώνουν (κίνδυνο, τροφή, χαρά, λύπη).
Άς μην ξεχνάμε πώς ο άνθρωπος δεν "γεννήθηκε" για να ακούει μουσική αλλά για να επιζήσει κ΄αυτός σ΄αυτόν τον πλανήτη όπως όλα τα άλλα ζωάκια και κάποτε, όταν ερθει η ώρα, να πάει στο καλό.

Ιστορικά δεν μπορούμε με ακρίβεια να πούμε απο πότε ο άνθρωπος άρχισε να κάνει μουσική και αν προυπήρξε ο ρυθμός της μελωδίας ή αντιστρόφως. Το γεγονός - και παράλληλα το σημαντικό σ΄αυτήν την ιστορία - είναι ότι η μουσική, στην οποιαδήποτε μορφή της και σε οποιοδήποτε χώρο, επικράτησε σαν μέσο πληροφορίας, τρόπος διασκέδασης, τρόπος εκδήλωσης συναισθημάτων και φτάσαμε στο σημείο να είναι και τρόπος σκέψης και ζωής.

Σήμερα, αυτό ισχύει για τους πιό πολλούς, όταν ακούμε μουσική ακούμε ότι θέλουμε. Ο ένας ακούει τα λόγια και τα περνάει στην προσωπική του ζωή, ο άλλος ακούει την μουσική και τ΄ούρχεται να κάνει μετό απο τας φάλτσα και τις κακοφωνίες, ο άλλος ακούει τις κιθάρες που παίζουν στο κομάτι, άλλος τα κρουστά και άλλος το πιάνο. Το ίδιο ισχύει για όλες τις μουσικές και δεν κάνω εδώ αξαίρεσεις.
Δηλαδή το να ακούσεις μουσική δεν είναι εύκολο πράγμα, όπως και η σκέψη (εννοώ την δημιουργική σκέψη και όχι το άν θα παραγγείλω σουβλάκια απο τον Μήτσο ή από τον Κώστα). 
Το δεύτερο, εννοώ την σκέψη και όχι την παραγγελία, απαιτεί την πιό πολύ ενέργεια απο όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες ακόμη και απο το σέξ.

Κύρια μορφή στον χώρο της μουσικής αποτελούν οι αρμονικές* ενός ήχου. Απο αυτές καταλαβαίνουμε άν πρόκειται για την φωνή της μάνας μας ή της γειτόνισας και απο αυτές καταλαβαίνουμε αν το όργανο που παίζει είναι βιολί ή κιθάρα. Αν αφαιρέσουμε τις αρμονικές απο έναν ήχο τότε  δεν θα έχουμε παρά μία μεμονωμένη συχνότητα η οποία δεν μας θα λέει απολύτως τίποτε ίσα ίσα θα μας ενοχλεί κι΄όλας γιατί το αυτί δεν είναι φτιαγμένο να ακούει αυτό το πράμα και γι΄αυτό, αν το έχετε προσέξει, οι ηλεκτρονικοί ήχοι και οι ανθρώπινες φωνές που βγαίνουν μέσα απο  αυτόματα μηχανήματα " μυρίζουν" παγωνιά και κρύο.

Χτυπώντας μια μεμβράνη, ή μια χορδή, ή παράγωντας με την φωνή μας έναν ήχο τότε αυτόματα δημιουργούμε έναν κόσμο απο συχνότητες οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο για το πως θα επιδράση ο ήχος αυτός στο αισθητήριο της ακοής.

Το πιό απλό παράδειγμα γι΄αυτό το πράμα είναι το

ότι ορισμένες φωνές ανθρώπων μας αρέσουν, μας συγκινούν, μέχρι και που μας κάνει να τους ερωτευθούμε, και άλλες πάλι μας δημιουργούνε ένα παράξενο συναίσθημα άγχους και ανησυχίας.

Οι αρμονικές πλουτίζουν έναν ήχο και ο λόγος είναι ότι ένα ερέθισμα με πλούσιες αρμονικές ερεθίζει περισσότερα ακουστικά νεύρα με αποτέλεσμα ο ήχος να ακούγεται "γεμάτος".

Θα μπορούσαμε ίσως να κάνουμε έναν παραλληλισμό: Ένας ήχος χωρίς αρμονικές είναι σαν να βλέπουμε έναν γιαπωνέζικο κήπο σε μονοχρωματικό φάσμα. Όσο πιο πολλές αρμονικές περιέχει τότε είναι σαν να εμπλουτίζουμε το θέαμα μας με πιό πολλά χρώματα.

Σ΄αυτό το παιχνίδι των αρμονικών κύριοι πρωταγωνιστές είναι η βασική (θεμελιώδη) νότα και η πέμπτη  της την οποία θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε σαν το "ταίρι" της βασικής.

Στό φάσμα των αρμονικών που εμφανίζονται κατά την διάρκεια ταλάντωσης μιάς μεμβράνης ή χορδής η κυριαρχεί η εμφάνιση της βασική μας νότας και ακολουθεί η πέμπτη.

Αυτές οι δύο νότες "ήχοι" περιέχουν με την σειρά τους τις πιό πολλές κοινές αρμονικές με αποτέλεσμα να αποτελούν τον σκελετό για το ποιόν και το χρώμα ενός ήχου.

Πάνω σε αυτόν τον σκελετό, της βασικής, της πέμτης και των αρμονικών τους, δημιουργούμε μουσική.

Απο αυτό το σημείο ξεκινούν όλες οι μουσικές του κόσμου και κύρια οι "αρχαίες μουσικές" όπως αυτές των Κινέζων, των ομάδων της Τούβας, των πολυνησιακών λαών, των Ινδιάνων και φυσικά και της ελληνικής μουσικής.

* Άς το πούμε απλά : Άν χτυπήσουμε μιά μεμβράνη μια επιφάνεια ή μιά χορδή τότε αυτή θα αρχίσει να κουνιέται (Ταλάντωση) και παράλληλα να κουνάει και τον αέρα που την περιβάλει. Αυτή η κίνηση του αέρα μεταφέρεται μέχρι και τα αυτιά μας αλάζοντας την πίεση που εφαρμόζεται στο τύμπανο της ακοή και.... έτσι ακούμε.
Το θέμα όμως είναι ότι  η επιφάνεια ή η χορδή  πάλλονται κατά έναν πολύπλοκο τρόπο : Απο την μία πάλλεται ολάκερη η επιφάνεια ή η χορδή απο την άλλη όμως πάλλονται ταυτόχρονα και μέρη αυτής όπως το μισό της, το 1/3, τα 2/3 τα 3/4, τα 4/5 κ.τ.λ. με αποτέλεσμα να εμφανίζονται και οι ανάλογες συχνότητες που συντελούν στην χροιά, την ένταση και την διάρκεια του ήχου. Αυτοί  οι "συμπληρωματικοί"  ήχοι ονομάζονται αρμονικές.